Wat is ouderonthechting en hoe kan het ontstaan?

Verlangen

Ieder kind heeft een natuurlijk verlangen om bij beide ouders te zijn, omdat het biologisch voor 50% uit mama en voor 50% uit papa bestaat. En toch zie je na een scheiding situaties ontstaan dat een kind geen of heel weinig contact met één van beide ouders heeft. Hoe komt dat toch? Wil dat kind dan echt niet meer bij die ouder zijn? Of is het een gevolg van hetgeen zich tussen de ouders heeft afgespeeld en is het kind daar het slachtoffer van? Mijn ervaring is dat dit een gevoelig onderwerp is voor alle betrokkenen in zo’n situatie. Vaak wijzen ouders met een vinger naar de ander en hebben ze zelf het gevoel ‘niet fout’ te handelen. Nee? Is dat zo? En waar is dat gevoel op gebaseerd? In mijn voorbeeld noem ik het kind Sophie.

Als ik die ouder daar vragen over stel krijg ik als antwoord: “Sophie wil niet naar mama/papa” of “Sophie vindt het daar helemaal niet leuk” of “Sophie wil liever bij mij zijn”. Stel dat Sophie dit echt zegt. Wat is dan de reden dat ze dit zegt? Ouders realiseren zich vaak niet dat ze onbewust kinderen manipuleren. De reden waarom die ouder dat doet kan heel divers zijn. Ik noem er een paar: alles bespreken waar de kinderen bij zijn (of ze kunnen het horen), boos op andere ouder, eigen verdriet is voelbaar, zelf in slachtofferrol zitten, het kind enorm missen als het bij de andere ouder is, lastig om het kind te delen, angst dat het kind het bij de andere ouder leuker vindt, de andere ouder het kind niet gunnen, boos op andere ouder, heel graag zelf leuke dingen willen doen met het kind. Zo kan ik nog veel meer redenen bedenken. Niet alle redenen zijn ‘slecht’ bedoeld.

Manipulatie

Maar waar zit dan die manipulatie? Ik geef een voorbeeld. Stel dat Sophie zegt dat papa vaak druk is en dat ze dan maar tv moet kijken. Hoe ga je daarmee om? Als je dan zegt: “Ik herken wat je zegt, voor mij had hij ook geen tijd. Maar kom, we gaan nu wat leuks doen want ik heb wel alle tijd voor je”, dan manipuleer je je kind onbewust en waarschijnlijk onbedoeld. In de praktijk komen dit soort situaties voor. Soms zeker ook begrijpelijk. We zijn allemaal mensen en geen machines. Want hoe reageer je in deze situatie als je door vader verlaten bent omdat hij een ander had? Dat is echt niet eenvoudig. Je kunt niet zomaar je emoties wegstoppen. Maar het heeft uiteindelijk wel een groot effect op je kind.

Signaal

Kinderen geven soms tijdens of na een scheiding aan dat ze niet bij één van de ouders willen verblijven. Als het kind nog niet in de puberteit is, is dat een belangrijk signaal dat er iets aan de hand is. Ga daar als ouder en/of professional niet zomaar in mee, maar onderzoek wat er speelt en ga daar een oplossing voor vinden.

Als een kind aangeeft dat het niet naar de andere ouder wil kan dat veroorzaakt worden door:

1. Problemen met transitie of overdracht: het kind vindt het lastig om van de ene naar de andere ouder te gaan, het heeft moeite met afscheid nemen of inpakken, de autorit of is bang de andere ouder te gaan missen.
2. Problemen met verblijf: bij de andere ouder is het minder gezellig, is net een nieuwe baby of een nieuwe partner. Of het eten is niet zo lekker.
3. Projectie van eigen pijn van de ouder op het kind: de verzorgende ouder heeft geen vertrouwen in de andere ouder, vindt het zelf moeilijk het kind te missen of heeft nog onverwerkte pijn over de scheiding (vreemdgaan).
4. Tijdelijke onveilig hechtingsgevoel over de andere ouder veroorzaakt door de scheiding of trauma van de ruzies.
5. Bij een puber/adolescent is dit een normaal signaal. Belangrijk is om uit te zoeken waar het over gaat; schuld geven aan initiërende partij of klaar zijn met het ‘gedoe’ rondom de scheiding en verlangen naar rust.

Voordat er sprake is van ouderonthechting dient eerst onderzocht te worden waarom het kind aangeeft tijdelijk of definitief geen of beperkte omgang met de andere ouder te willen.

Gegronde redenen om niet naar de andere ouder te willen kunnen zijn:

1. Het kind krijgt structureel geen gezonde voeding, geen goede kleding, onvoldoende slaap en of goede hygiëne of medische gezondheidszorg wordt ontzegd.
2. Het kind wordt vernederd, bang gemaakt of bedreigd met geweld.
3. Het kind wordt verwond (kneuzingen, blauwe plekken, snij-, brand- of schaafwonden, botbreuken, hersenletsel).
4. Het verrichten van seksuele handelingen met het kind.

Maar wat is Ouderonthechting?

Ouderonthechting is het proces van verzwakken of verbreken van een voorheen gezonde hechtingsband van een kind met een ouder. Of het niet toestaan van het ontwikkelen van een hechtingsband met een ouder. Bij ouderonthechting spreek van je van een coalitie-ouder (de ouder die na de scheiding met het kind een coalitie vormt) en een buitengesloten ouder (degene die om ongegronde reden wordt buitengesloten). Het coalitie-gedrag is zowel zichtbaar als onzichtbaar voor de buitenwereld. Dit gedrag is niet altijd bewust of doelgericht. Het onthechte kind verbreekt de voorheen goede hechtingsband met de buitengesloten ouder of wordt niet in de gelegenheid gesteld om een hechtingsband te ontwikkelen. Ouderonthechting wordt vaak door de coalitie-ouder in stand gehouden, terwijl het voor de buitenwereld vaak lijkt alsof de buitengesloten ouder het gevecht in stand houdt met rechtszaken en beschuldigd wordt van het veroorzaken van een vechtscheiding. Het kind kan vooringenomen raken met kritiek over de buitengesloten ouder, dat niet consequent of overdreven is en/of feitelijk niet overeenkomt met de realiteit.

Er zijn drie situaties waardoor ouderonthechting kan ontstaan:

1. Het kind wordt (onbewust) beïnvloed door een ouder, vormt daarmee een coalitie en sluit de andere ouder buiten.
2. Het kind draagt zelf bij aan het uitsluiten, maar heeft daarvoor geen gegronde reden.
3. De omstandigheden zoals puberteit, tijd, afstand en onbekendheid dragen eraan bij.

Wat is er echt aan de hand?

Het percentage aandacht van de ouders geeft de kwaliteit van de band/relatie weer op langere termijn. Dit betekent dat de loyaliteit van het kind ligt bij de ouder waarbij het kind het meest verblijft (biologische overlevingsdrang). Maar ouders hebben niet door dat, als ze de veilige hechting met de andere ouder schaden, dit ook gevolgen heeft voor hun eigen hechting met het kind. En indien het kind bij beide ouders onveilige hechting ervaart heeft dit gevolgen voor het aangaan van hechtingsrelaties als volwassene.

Coachingspraktijk

Recent heb ik een vrouw van 34 gesproken die in haar jeugd gemanipuleerd is door haar moeder. Moeder had veel negatieve emoties over vader en betrok haar daarin, waardoor ze een gekleurd beeld van haar vader kreeg. Vanuit loyaliteit naar moeder heeft ze afstand van vader en z’n nieuwe vriendin genomen. Nu, op 34-jarige leeftijd, is ze op zoek gegaan naar wat er zich echt heeft afgespeeld en is ze erachter gekomen dat ze door moeder is ingezet om vader te kwetsen. Deze confrontatie is heel heftig voor haar en doet ook heel veel met de band met haar moeder. Ze zei tegen me dat ze zo graag had gewild dat ze dit niet allemaal mee had gemaakt in haar jeugd. Dan had ze zowel met haar moeder als met haar vader een goede band kunnen opbouwen.

En vorige week ben ik benaderd door een jongen van 20 jaar die al vier jaar geen contact meer met z’n moeder heeft. Hij heeft verteld hoe dat is gelopen en vooral ook wat dat met hem heeft gedaan en nog steeds doet. Inmiddels heb ik ook een eerste gesprek met moeder gehad. Beiden hebben hun verhaal gedaan en beiden hebben aangegeven heel graag weer het contact te willen herstellen. Ik vind het heel mooi dat deze jongen het initiatief heeft genomen, maar het is ook heel fijn en mooi dat moeder openstaat voor herstel van het contact en daarbij ook bereid is naar zichzelf te kijken. Ik heb een coachingstraject uitgestippeld waarbij ik eerst met zoon en moeder individueel aan de slag ga om vervolgens in gezamenlijke sessies weer tot echte verbinding te komen. De warme band tussen moeder en zoon was goed tot de scheiding tussen z’n moeder en vader plaatsvond. Daarna is er veel gebeurd wat tot de huidige situatie heeft geleid. We gaan nu met elkaar werken aan verbetering van de situatie zodat hij weer een fijne warme band heeft met zowel z’n vader als z’n moeder. Want dat is zijn verlangen.